Na novolatinskom (transcendentia) transcendencija isto
je što i prekoračivanje granice nekog područja. Međutim kada se taj
termin koristi u filozofiji ono podrazumeva prelaženje granice mogućeg
iskustva, ono što je u sferi s onu stranu osjetilnosti ili iskustva.
Prelaženje iz »ovostranosti« u »onostranost«, iz osjetnoga u nadosjetno
ili apsolutno. Što leži izvan granica svijesti. Kod nekih filozofa
transcendencijom se naziva apsolutna stvarnost – uzdignuta izvan i
iznad svega relativnog i konačnog zbivanja. Kant smatra da se mišljenje
transcendencijom zapleće nužno u nerešive protivrečnosti tj.
Antinomije. U novijoj filozofiji, posebno kod Hajdegera,
transcendencija je prelaženje od pojedinačno-postojećeg u područje
bitija (bitka).
Naime, kada u sholastici govorimo o transcendentalnom, onda se to odnosi na naviše kategorije koje se nužno pretpostavljaju za određenje svake moguće predmetnosti. Bez tih najopštijih kategorija nemoguće je pristupiti bilo kakvom spoznajnom određenju. Sholastika nabraja šest takvih određenja: 1. res (stvar), 2. ens (postojeće), 3. verum (istinito), 4. bonum (dobro), 5. aliquid (nešto) i 6. unum (jedno).
Transcendentalno (lat. Transcendere = prelaziti), po Kantu je ono što omogućuje svaku spoznaju. Drugim rečima, tim se pojmom ne određuju predmeti spoznaje nego njeni apriorni uslovi i mogućnosti, oblici i načini spoznaje predmeta. Transcendentalno je ono što ne proizlazi iz iskustva, nego je prije iskustva te tako uslovljuje, omogućuje svako iskustvo, omogućuje svaku stvarnu spoznaju. To su apriorni spoznajni oblici naše svesti, utemeljeni u biti svesti, pa su prema tome primarni, neotklonivi uslovi svakog i osjetnog doživljavanja i razumskoga mišljenja; ukratko, svakog predmetnog iskustva i spoznaje uopšte. Na kraju, transcendentalinm se naziva i sam subjekt kao posljednji jedinstveni osnov i tako uslov mogućnosti iskustva i spoznaje svake predmetnosti, za razliku od tzv. Psihički stvarnog subjekta pojedinca. Dakle onaj opšti subjekt koji, neovisno od svih pojedinačnih subjektivnosti, povezuje sve subjekte u njihovoj jedinstvenoj apriornoj zakonitosti. Transcendentalnom se metodom naziva na i spoznajno-teorijski postupak koji ispituje upravo te apriorne uslove spoznaje i nastoji ih dedukovati i izložiti u njihovoj osebujnoj važnosti. U najširem se smislu danas transcendentalnim naziva ono što je povezano s uslovima za mogućnost iskustva odnosno spoznaje.
Evo zašto se transcendentalno razlikuje od transcednetnog. Naime, kad kažemo transcendentan (lat. Transcendens = prelazeći, prekoračujući), imamo u vidu eminentno filozofski pojam koji ima nekoliko nijansa u svom značenju. Njime se označava sve što prelazi granice svakog mogućeg ljudskog iskustva i ne može se nikakvim induktivno-postepenim prilaženjem spoznati. On podrazumeva nešto što se nalazi van osjetilno spoznajnoga svijeta, ili nešto što je uopšte vansvesno. Kod nekih filozofa – naročito sholastika – označava se tim pojmom sve natprirodno, nadosjetno, nadiskustveno.
Osim toga, pod pojmom transcendentan razumeva se u proširenom smislu svaki o spoznajnoj svijesti neovisan, samosvojan, stvarni objekt, objekt koji postoji izvan subjekta, sve što vansubjektivno postoji. U tom proširenom smislu gubi se kantovsko značenje pojma transcendentnoga, jer je moguće da je on i spoznatljiv.
Transcendentalna filozofija upravo tu mogućnost negira, jer je »stvar o sebi« zauvek nespoznatljiva upravo jer je transcendentna. Spoznati se može – tvrde transcendentalisti – samo ono što je svesti imanentno. Pojam transcendentnoga dobija u savremenoj filozofiji novo značenje i otvara novo područje predmeta filozofije. Tako Jaspers u sferi transcendentnoga kao sferi sveobuhvatnog mogućeg bitija (bitka) kao apsoluta nalazi izvore raznolike ljudske egzistencije. Pa i Hajdeger u transcendenciji nalazi način prelaženja od pojedinačnog postojećeg u celini, u svet uopšte, u područje bitija (bitka).
I na kraju, ako čujete negde pojam transcendentalizam, znajte da je to način filozofiranja u duhu Kantove filozofije odnosno, spoznajna teorija koja se drži stanovišta da su ljudskoj svesti apriorno date transcendentalne, spoznajne moći, a njima dopire do predmeta iskustva, koji jesu i zauvek ostaju samo fenomenalne datosti. Preko te granice do tzv. Transcendentne suštine od subjekta neovisnog predmeta svest nikada ne može stići.
Sam Kant u »Kritici čistoga uma« ovako definiše transcendentalizam ovako: »Ja nazivam transcendentalnom svaku spoznaju koja se ne bavi predmetima nego načinima spoznavanja predmeta...«. U vezi s tim određenjem Kant onda govori i o transcendentalnoj estetici koja se bavi osjetnim oblicima svesti, o transcendentalnoj logici koja izlaže razumske oblike mišljenja, i po tome o transcendentalnoj filozofiji uopšte.
Posle Kanta, transcendentalizmom se naziva svaki spoznajno-teorijsko-kritički idealizam koji u svesti nalazi osnovu spoznavanja i princip jedinstva sveta. Za razliku od dokantovske »filozofije stvari«, on postaje »filozofija spoznaje stvari« nalazeći u subjektu sve konstituencije objekta. U antiempiričkoj poziciji otklanja kao nekritične sve probleme bitija (bitka) koji se tretiraju kao vansubjektivni i vansvesni problemi. Gotovo svi oblici neoidealizma, koji se ujedno ističu kao suprotnosti naturalizmu i materijalizmu, javljaju se kao transcendentalizmi.
Naime, kada u sholastici govorimo o transcendentalnom, onda se to odnosi na naviše kategorije koje se nužno pretpostavljaju za određenje svake moguće predmetnosti. Bez tih najopštijih kategorija nemoguće je pristupiti bilo kakvom spoznajnom određenju. Sholastika nabraja šest takvih određenja: 1. res (stvar), 2. ens (postojeće), 3. verum (istinito), 4. bonum (dobro), 5. aliquid (nešto) i 6. unum (jedno).
Transcendentalno (lat. Transcendere = prelaziti), po Kantu je ono što omogućuje svaku spoznaju. Drugim rečima, tim se pojmom ne određuju predmeti spoznaje nego njeni apriorni uslovi i mogućnosti, oblici i načini spoznaje predmeta. Transcendentalno je ono što ne proizlazi iz iskustva, nego je prije iskustva te tako uslovljuje, omogućuje svako iskustvo, omogućuje svaku stvarnu spoznaju. To su apriorni spoznajni oblici naše svesti, utemeljeni u biti svesti, pa su prema tome primarni, neotklonivi uslovi svakog i osjetnog doživljavanja i razumskoga mišljenja; ukratko, svakog predmetnog iskustva i spoznaje uopšte. Na kraju, transcendentalinm se naziva i sam subjekt kao posljednji jedinstveni osnov i tako uslov mogućnosti iskustva i spoznaje svake predmetnosti, za razliku od tzv. Psihički stvarnog subjekta pojedinca. Dakle onaj opšti subjekt koji, neovisno od svih pojedinačnih subjektivnosti, povezuje sve subjekte u njihovoj jedinstvenoj apriornoj zakonitosti. Transcendentalnom se metodom naziva na i spoznajno-teorijski postupak koji ispituje upravo te apriorne uslove spoznaje i nastoji ih dedukovati i izložiti u njihovoj osebujnoj važnosti. U najširem se smislu danas transcendentalnim naziva ono što je povezano s uslovima za mogućnost iskustva odnosno spoznaje.
Evo zašto se transcendentalno razlikuje od transcednetnog. Naime, kad kažemo transcendentan (lat. Transcendens = prelazeći, prekoračujući), imamo u vidu eminentno filozofski pojam koji ima nekoliko nijansa u svom značenju. Njime se označava sve što prelazi granice svakog mogućeg ljudskog iskustva i ne može se nikakvim induktivno-postepenim prilaženjem spoznati. On podrazumeva nešto što se nalazi van osjetilno spoznajnoga svijeta, ili nešto što je uopšte vansvesno. Kod nekih filozofa – naročito sholastika – označava se tim pojmom sve natprirodno, nadosjetno, nadiskustveno.
Osim toga, pod pojmom transcendentan razumeva se u proširenom smislu svaki o spoznajnoj svijesti neovisan, samosvojan, stvarni objekt, objekt koji postoji izvan subjekta, sve što vansubjektivno postoji. U tom proširenom smislu gubi se kantovsko značenje pojma transcendentnoga, jer je moguće da je on i spoznatljiv.
Transcendentalna filozofija upravo tu mogućnost negira, jer je »stvar o sebi« zauvek nespoznatljiva upravo jer je transcendentna. Spoznati se može – tvrde transcendentalisti – samo ono što je svesti imanentno. Pojam transcendentnoga dobija u savremenoj filozofiji novo značenje i otvara novo područje predmeta filozofije. Tako Jaspers u sferi transcendentnoga kao sferi sveobuhvatnog mogućeg bitija (bitka) kao apsoluta nalazi izvore raznolike ljudske egzistencije. Pa i Hajdeger u transcendenciji nalazi način prelaženja od pojedinačnog postojećeg u celini, u svet uopšte, u područje bitija (bitka).
I na kraju, ako čujete negde pojam transcendentalizam, znajte da je to način filozofiranja u duhu Kantove filozofije odnosno, spoznajna teorija koja se drži stanovišta da su ljudskoj svesti apriorno date transcendentalne, spoznajne moći, a njima dopire do predmeta iskustva, koji jesu i zauvek ostaju samo fenomenalne datosti. Preko te granice do tzv. Transcendentne suštine od subjekta neovisnog predmeta svest nikada ne može stići.
Sam Kant u »Kritici čistoga uma« ovako definiše transcendentalizam ovako: »Ja nazivam transcendentalnom svaku spoznaju koja se ne bavi predmetima nego načinima spoznavanja predmeta...«. U vezi s tim određenjem Kant onda govori i o transcendentalnoj estetici koja se bavi osjetnim oblicima svesti, o transcendentalnoj logici koja izlaže razumske oblike mišljenja, i po tome o transcendentalnoj filozofiji uopšte.
Posle Kanta, transcendentalizmom se naziva svaki spoznajno-teorijsko-kritički idealizam koji u svesti nalazi osnovu spoznavanja i princip jedinstva sveta. Za razliku od dokantovske »filozofije stvari«, on postaje »filozofija spoznaje stvari« nalazeći u subjektu sve konstituencije objekta. U antiempiričkoj poziciji otklanja kao nekritične sve probleme bitija (bitka) koji se tretiraju kao vansubjektivni i vansvesni problemi. Gotovo svi oblici neoidealizma, koji se ujedno ističu kao suprotnosti naturalizmu i materijalizmu, javljaju se kao transcendentalizmi.
prilagođeno iz Filozofijskog rječnika
Нема коментара:
Постави коментар